5. Los / aan elkaar / koppelteken terug naar index
5.1 Woordgroepen
5.2 Samenstellingen en afleidingen
5.3 Klinkerbotsing
5.4 Gelijkwaardige delen
5.5 Samenkoppelingen
5.6 Bijzondere voor- en nabepalingen
5.7 Eigennamen
5.8 Combinaties met getallen, aparte letters,
symbolen, initiaalwoorden
5.9 Combinaties met letterwoorden
en verkortingen
5.10 Combinaties met voorzetsels
en bijwoorden
5.11 Telwoorden
5.12 Anderstalige woordgroepen
5.13 Engelse woorden
5.14 Twijfelgevallen
5.1 Woordgroepen terug naar boven
| De verschillende delen van een woordgroep schrijven we los. In woordgroepen heb je meestal meerdere woordaccenten. |
| algemeen directeur uittredend premier balletjes in tomatensaus geen van de drie planning op korte termijn |
5.2 Samenstellingen en afleidingen terug naar boven
| Samenstellingen en afleidingen schrijven we in één woord. |
| Een samenstelling is een woord dat bestaat uit twee of meer grondwoorden. We brengen die grondwoorden samen om er een nieuwe betekenis mee uit te drukken, en we tonen het verband tussen die verschillende onderdelen door ze aan mekaar vast te schrijven. We speken een samenstelling gewoonlijk uit met één woordaccent. |
| brillendoos overdoen amateurvoetballer |
| Een samenstelling kan uit drie of meer delen bestaan. |
| computerschermdoos (computer + scherm + doos) slaapkamerkast (slaap + kamer + kast) mestactieplan (mest + actie + plan) watervogelbroedplaats (water + vogel + broed + plaats) |
| Als we, om een nieuwe betekenis uit te drukken, aan een grondwoord een voor- en/of achtervoegsel toevoegen dat niet zelfstandig kan bestaan, dan spreken we van een afleiding. |
| bevraging onbegrijpelijk subgroep antidateren |
| Als bij een samenstelling die uit drie delen bestaat, het eerste deel een bepaling is bij het tweede deel, en die twee delen samen een soortaanduiding vormen bij het derde deel, schrijf je de drie delen altijd aaneen. |
| het hogeschoolgebouw = het gebouw van de hogeschool het hoge schoolgebouw = een hoog gebouw waarin een school ondergebracht is de langebaanwedstrijd = een wedstrijd op lange baan de lange baanwedstrijd = een baanwedstrijd die lang is de goudenmedaillewinnaar = de winnaar van een gouden medaille de trotse medaillewinnaar = de trotse winnaar van een medaille |
| Als een samenstelling een onduidelijk woordbeeld oplevert, dan mag je een koppelteken schrijven als je van mening bent dat het op die manier voor de lezer duidelijker wordt. |
| popopera -> pop-opera jazzzanger -> jazz-zanger boschampignon -> bos-champignon |
| Je kan bij een samenstelling ook een koppelteken schrijven om dubbelzinnigheid te vermijden. |
| massagebed -> massa-gebed of massage-bed basiswoordenboek -> basis-woordenboek of basiswoorden-boek valkuil -> val-kuil of valk-uil |
5.3 Klinkerbotsing terug naar boven
| Om klinkerbotsing te vermijden in een samenstelling, schrijf je een koppelteken tussen de twee grondwoorden. |
| mee-eter zo-even auto-industrie |
| Veel meer uitleg over klinkerbotsing vind je in 6. Klinkerbotsing. |
5.4 Gelijkwaardige delen terug naar boven
| Tussen gelijkwaardige delen van een samenstelling schrijf je een koppelteken. |
| Delen van een samenstelling zijn gelijkwaardig als je ze van plaats kan verwisselen zonder de betekenis echt te veranderen. |
zanger-componist (= componist-zanger) |
| Let wel: als bij de gelijkwaardige delen sprake is van (bijna-)reduplicatie, dan schrijven we het woord toch aaneen. |
| nounou pilipili kriskras dingdong |
| Als de delen adjectieven zijn die niet verwisselbaar en dus niet gelijkwaardig zijn, schrijven we ze aaneen. |
| christendemocratisch (*democratischchristen kan niet) publiekrechtelijk (*rechtelijkpubliek kan niet) radicaalislamitisch (*islamitischradicaal kan niet) |
| De zelfstandige naamwoorden die afgeleid zijn van bijvoeglijke naamwoorden met gelijkwaardige of niet-gelijkwaardige delen, krijgen dezelfde spelling. |
| Vlaams-nationalist liberaal-democraat christendemocraat publiekrecht |
| Een adjectief met beroepsnaam schrijf je los. |
| bouwkundig ingenieur klinisch bioloog |
5.5 Samenkoppelingen terug naar boven
| Tussen de delen van een samenkoppeling (= een vaste woordgroep die één begrip vormt) schrijf je een koppelteken. |
| kruidje-roer-me-niet kant-en-klaar het grootouder-zijn spring-in-'t-veld Onze-Lieve-Heer |
| In een samenstelling of een afleiding met een samenkoppeling schrijf je het rechterdeel van de samenstelling of het achtervoegsel van de afleiding aan de samenkoppeling vast. |
| doe-het-zelfzaak (samenstelling) doe-het-zelver (afleiding) neus-keel-oorarts (samenstelling) laag-bij-de-grondser (afleiding) kop-staartaanrijding (samenstelling) |
| Alleen bij samenstellingen met (Onze-)Lieve-Heer en (Onze-)Lieve-Vrouw die een dier- of plantensoort benoemen schrijf je alle woorden aaneen én met een kleine letter. |
| onzelieveheersbeestje onzelievevrouwebedstro (Maar: Onze-Lieve-Vrouwekerk, dit is geen dier- of plantensoort) |
5.6 Bijzondere voor- en nabepalingen terug naar boven
| Voor de nabepalingen -generaal, -militair, -president, -testamentair en -verbaal komt een koppelteken. | ||||||
| procureur-generaal minister-president proces-verbaal |
||||||
| Na voorbepalingen zoals | ||||||
|
||||||
| schrijf je een koppelteken. | ||||||
| chef-kok leerling-tovenaar ex-drummer kandidaat-overnemer |
||||||
| Bij woorden die zichzelf representeren (zelfnoemfunctie), gebruiken we een koppelteken. | ||||||
| ik-figuur het-woord wij-vorm |
5.7 Eigennamen terug naar boven
Als een samenstelling of afleiding eindigt op een
eigennaam, schrijf je voor de naam een koppelteken. |
| samenstellingen: de zaak-Fourniret de regering-Martens oud-West-Vlaamse gewoontes zwart-Los Angeles afleidingen: anti-Europees on-Frans ex-Costa Ricaan |
| Ook samengestelde aardrijkskundige namen die beginnen met een woord zoals Beneden, Boven, Centraal, Hoog, Laag, Midden, Neder, Opper, Groot, Klein, Noord, Oost, Zuid, West, Vlaams, Waals, Belgisch, Frans, Nederlands, Latijns, Indo, Afro,... schrijf je altijd met een koppelteken. |
| Oost-Vlaanderen Waals-Brabant Klein-Azië Hoog-België |
| Samenstellingen of afleidingen met dergelijke samengestelde aardrijkskundige namen behouden dat koppelteken. |
| samenstellingen: Nieuw-Zeelandreis Midden-Afrikakenner afleidingen: Indo-Europees West-Vlaming Beneden-Rijns |
| Bij samengestelde aardrijkskundige namen met windstreken hangt de schrijfwijze af van de betekenis. Hun afleidingen of samenstellingen volgen dezelfde spelling. |
Zuidoost-Azië (= het zuidoosten van Azië) |
| Let wel: sommige samengestelde aardrijkskundige namen worden al van oudsher aaneengeschreven, en dus ook hun samenstellingen of afleidingen. |
| Westrozebeke -> Westrozebekenaar Nieuwkerke -> Nieuwkerkse toneelvereniging Noordzee -> Noordzeewater Zuidpool -> Zuidpoolexpeditie |
| Talen of dialecten afgeleid van aardrijkskundige namen, behouden dezelfde spelling als de naam zelf, dus ook als ze koppeltekens of spaties bevatten. |
| New Yorks West-Vlaams |
| Let wel: als de talen niet van een bestaande aardrijkskundige naam zijn afgeleid, schrijven we ze aaneen. |
Hoogduits (Hoog-Duitsland is geen bestaande aardrijkskundige
naam.) |
| Als een samenstelling of afleiding begint met een eigennaam,
schrijf je ze aan elkaar. Ook hier blijven eventuele spaties en koppeltekens in de eigennaam behouden. |
| samenstellingen: Belgacommedewerker Nobelprijs Rode Kruistent New Yorkreis Van Goghmuseum afleidingen: Middellandse Zeeachtig Costa Ricaans |
| Eigennamen die bestaan uit gelijkwaardige delen, of die worden samengekoppeld, krijgen een koppelteken. |
gelijkwaardige delen: |
5.8 Combinaties met getallen, aparte letters, symbolen, initiaalwoorden terug naar boven
| Een initiaalwoord is een afkorting die je letter per letter uitspreekt
(in tegenstelling tot een letterwoord, dat je als woord uitspreekt, zie verder). Bv. pc < personal computer; sms < short message service |
| In een samenstelling met een getal, met aparte letters of symbolen of met initiaalwoorden schrijven we een koppelteken. |
75-jarige (getal) |
| In afleidingen, in verbogen vormen en in vervoegingen schrijven we een apostrof na een getal, een aparte letter, een symbool of een initiaalwoord. |
| afleidingen: b'tje BOB'er gsm'loos verbogen vormen: A5's o's vervoegingen: EHBO'en hij sms't |
| Let wel: na een voorvoegsel of voor de achtervoegsels -achtig, -dom en -schap komt een koppelteken. |
| voorvoegsels: ge-sms't ge-EHBO'd ge-m-bankierd achtervoegsels: BV-schap VTM-achtig |
| In een combinatie met een getal of een aparte letter die een categorie of soort aangeeft, schrijven we een spatie. |
| polonium 210 formule 1 vitamine K hepatitis A |
| Bij een samenstelling met zo'n combinatie schrijven we een koppelteken, en de spatie binnen de combinatie zelf blijft behouden. |
polonium 210-vergiftiging |
| Let wel: als het getal in letters wordt geschreven, schrijven we de samenstelling aaneen. |
| jarenzeventigkapsel tophonderdplaat |
| Een vaste combinatie van getallen en letters schrijven we aaneen. |
| A3 220V 16mm |
| In een samenstelling met zo'n combinatie van getallen en letters komt een koppelteken. |
| A3-papier 220V-net 16mm-camera |
| Let wel: bij vliegtuigtypes staat tussen de letter en het getal een koppelteken. |
| F-16 F-16-vliegtuig C-130 |
| Tussen een getal en een maataanduider schrijven we een spatie. |
30 km |
| Bij een samenstelling met een getal en een maataanduider die door een symbool wordt weergegeven, schrijven we een koppelteken, maar worden het getal en de maataanduider zelf aaneen geschreven. |
| 30km-zone €50-biljet 250cc-klasse |
| Een woordgroep die met een getal begint, bevat
een spatie. Bij een samenstelling met zo'n woordgroep blijft die spatie behouden. |
| 30 kilometer -> 30 kilometerzone 50 euro -> 50 eurobiljet 6 uur -> 6 uurjournaal 78 toeren -> 78 toerenplaat 11 juli -> 11 juliviering |
| Maar als het getal met letters wordt geschreven, schrijven we alles aaneen. |
| dertigkilometerzone vijftigeurobiljet zesuurjournaal elfjuliviering |
5.9 Combinaties met letterwoorden en verkortingen terug naar boven
| Een letterwoord is een woord dat gevormd wordt met de beginletters
van verschillende andere woorden, die we samen als één woord uitspreken. Bv. aids < Acquired Immune Deficiency Syndrome Een verkorting is een woord dat opgebouwd is uit een of meer (delen van) lettergrepen. Bv. info < informatie |
| Een samenstelling met een letterwoord of verkorting moet aaneen (tenzij er klinkerbotsing is). |
letterwoorden: |
| Als het letterwoord of de verkorting een of meer hoofdletters bevat, dan krijgt de samenstelling een koppelteken. |
| Sabena-faillissement FAQ-pagina ontwerp-MAP |
| Een afleiding of een verbogen of vervoegde vorm van een letterwoord of verkorting moet aaneen. Natuurlijk blijven de gebruikelijke spellingsregels van bv. meervouden geldig. |
| letterwoorden: radartje lasers pinnen, pinde, gepind verkortingen: bibje airco's internetten, internette, geïnternet |
| Als het letterwoord of de verkorting een of meer hoofdletters bevat, dan krijgt de afleiding of vervoegde/verbogen vorm een apostrof. |
| FAQ's Agalev'er |
5.10 Combinaties met voorzetsels en bijwoorden terug naar boven
| Een bijwoord + voorzetsel schrijven we los. (Een voorzetsel hoort meestal bij een zelfstandig naamwoord dat erop volgt.) |
| De stoelen staan boven op de tafel. De soep staat onder in de ijskast. Zijn vriendin zit achter op zijn motorfiets. Zijn zoon zit achter in de auto. |
| Combinaties van voorzetselbijwoorden schrijven we echter aaneen! (Voorzetselbijwoorden = voorzetsels die de functie hebben van bijwoord, en die dus niet horen bij een zelfstandig naamwoord.) |
| De stoelen staan bovenop. De soep staat onderin. Zijn vriendin zit achterop. Zijn zoon zit achteraan in de auto. Het document ligt bovenaan op de stapel. |
| Bij werkwoorden + voorzetsel of bijwoord geldt het volgende
algemene principe. Een voorzetsel wordt verbonden aan het voorafgaande voorzetsel of aan de bijwoorden er, hier, daar of waar als het geen deel uitmaakt van het (samengestelde) werkwoord. Als het wel deel uitmaakt van het werkwoord, staat dat voorzetsel los. |
||||||||||||||||||||||
|
5.11 Telwoorden terug naar boven
Regel 23
| Getallen schrijven we in één woord, tot en met het woord duizend. Daarna volgt een spatie. |
| vierhonderdvijfenzestig vijfduizend zeshonderdtweeënzeventig honderdvijfentwintigduizend zevenhonderddrieëndertig ! honderdeneen >< duizend en een |
| De woorden miljoen, miljard, biljoen, biljard, triljoen, enz. schrijf je los. |
| vijfhonderd miljoen zevenhonderdtweeënveertigduizend negenhonderdtachtig |
Regel 24
| Rangtelwoorden schrijven we op dezelfde manier als hoofdtelwoorden. |
| vierhonderdvijfenzestigste vijfduizend zeshonderdtweeënzeventigste honderdvijfentwintigduizend zevenhonderddrieëndertigste honderdeneerste / honderdeneende >< duizend en eerste / duizend en eende |
| Bij een rangtelwoord in cijfers schrijf je e of ste/de. |
| 145ste of 145e 3de of 3e |
Regel 25
| In een breukgetal schrijven we teller en noemer van mekaar los. |
| drie vierde twee derde |
| Maar als het breukgetal deel uitmaakt van een samenstelling, dan schrijven we alles aaneen. |
| tweederdemeerderheid driekwartmaat |
Regel 26
| We spellen eenmaal, tweemaal, driemaal, enz. als één woord en een keer, twee keer, drie keer, enz. als twee woorden. |
| Ze heeft tweemaal geroepen. Ik heb hem al drie keer gezien. |
| Let op: in wiskundige formules spellen we maal los. |
| Drie maal drie is negen. (wiskundige formule) Driemaal drie is 333. (geen wiskundige formule) |
5.12 Anderstalige woordgroepen terug naar boven
| Let op! De onderstaande regels gelden voor woorden die uit andere talen zijn overgenomen, behalve uit het Engels. Voor woorden uit het Engels gelden andere regels (zie verder). |
Regel 27
| Woordgroepen uit een andere taal schrijven we op dezelfde manier als in de taal van herkomst. |
| ad hoc in vitro haute couture tête-à-tête |
| Een samenstelling met of een afleiding van een anderstalige woordgroep schrijf je aaneen maar er komen koppeltekens tussen de anderstalige delen. |
| samenstellingen: ad-hoccommissie in-vitrobevruchting haute-couturekledij afleidingen: a-priorisch bon-vivantachtig |
5.13 Engelse woorden terug naar boven
Regel 28
| Een in het Nederlands gebruikelijke samenstelling met Engelse woorden schrijf je in één woord. |
| bodyguard businessclass online teamwork |
| Gelegenheidsontleningen (= die uitdrukkelijk worden geciteerd uit het Engels als vreemde taal) daarentegen schrijf je los als ze in het Engels ook los worden geschreven. Vaak staan die gelegenheidsontleningen cursief. |
| old boys network electronic data processing stiff upper lip |
Regel 29
| In een aantal gevallen worden gebruikelijke samenstellingen met Engelse woorden toch los geschreven in plaats van aaneen. Het gaat om de volgende combinaties van Engelse woorden. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Regel 30
Een samenstelling van Engelse woorden + een Nederlands
woord of een Engels woord dat in het Nederlands gebruikelijk is, schrijven we
volledig aaneen. Dat is ook het geval als we die Engelse woorden normaal
los schrijven (zoals beschreven in Regel 29). |
| bodyguard -> bodyguardopleiding sciencefiction -> sciencefictionfilm online -> onlineverbinding last minute -> lastminuteaanbieding public relations -> publicrelationsmedewerker stiff upper lip -> stiffupperliphouding |
Regel 31
| Soms krijgen samenstellingen met Engelse woorden een koppelteken. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
5.14 Twijfelgevallen terug naar boven
Regel 32
| Sommige combinaties met te schrijven we aaneen als ze een zelfstandig naamwoord vormen. |
| te goed zijn voor iemand - een tegoed (nog
te ontvangen bedrag) te veel hebben - het teveel aan voedsel |
Regel 33
| Met te, ten en ter zijn er veel vaste uitdrukkingen die soms aaneen of soms los worden geschreven, zonder dat er een regel voor bestaat. Hieronder een aantal voorbeelden (dit is geen exhaustieve lijst): |
Los: |
Regel 34
| Soms hebben woorden twee schrijfwijzen, los of aaneen, en die varieert volgens de betekenis. |
alles behalve / allesbehalve |
Regel 35
| Zelfstandige naamwoorden die afgeleid zijn van bepaalde werkwoordelijke uitdrukkingen schrijven we in één woord. |
| tot stand komen - totstandkoming in gebruik nemen - ingebruikname in bedrijf stellen - inbedrijfstelling |
Regel 36
| Soms worden combinaties van woorden aan mekaar geschreven, zonder dat er sluitende regels voor bestaan. |
| Bepaalde zelfstandige naamwoorden + werkwoorden. |
| ademhalen, autorijden, gebruikmaken, kennismaken, pianospelen / vioolspelen (maar gitaar spelen e.d. in twee woorden!), plaatsvinden, zakendoen |
| Bepaalde bijwoorden + deelwoorden. |
| goedgebouwd, veelgesteld, veelbelovend, veelbetekenend, zwaargewapend, zwaargewond |
| Sommige andere woorden. |
| bijvoorbeeld bijgevolg andersom jazeker |